Wspomnienie o Andrzeju Pityńskim
18 września obchodziliśmy pierwszą rocznicę śmierci Andrzeja Pityńskiego – najbardziej znanego współczesnego polskiego rzeźbiarza w Stanach Zjednoczonych, niezwykłej osobowości artystycznej, promotora polskiej kultury i historii, krótko mówiąc człowieka wyjątkowego. Choć Ameryce poświęcił swój talent i najlepsze lata pracy, sercem pozostał Polakiem, służył Polsce i Polonii w USA. Poprzez tematykę rzeźb – historyczną i patriotyczną – Andrzej Pityński stał się „ambasadorem polskiej historii”. Stworzył wiele monumentalnych pomników, które w swym ogromie są sugestywne, ale i symboliczne. Prawie wszystkie znajdują się w Stanach Zjednoczonych, nieliczne – w Polsce. Najważniejsze z nich to m.in. pomnik „Katyń 1940” w Jersey City i pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej w Warszawie. To on jest autorem jasielskiego Pomnika Żołnierzy Wyklętych, który był jego ostatnim dziełem.
Andrzej Pityński urodził się w 1947 r. w Ulanowie na Podkarpaciu. Jego rodzice poznali się podczas okupacji niemieckiej jako partyzanci AK-NOW. Jeszcze długo po zakończeniu wojny walczyli o wolną Polskę. Dlatego Andrzej wyrastał w atmosferze terroru, ducha patriotyzmu i poszanowania prawdy, co miało potem ogromny wpływ na jego twórczość.
Po ukończeniu liceum ogólnokształcące w Ulanowie, studiował w krakowskiej ASP na wydziale rzeźby, u profesorów Mariana Koniecznego i Jerzego Bandury. Jeszcze przed dyplomem zrealizował pierwsze prace: pomnik Ignacego Paderewskiego, płaskorzeźbę królowej Jadwigi i rzeźbę „Kircholm”. Po latach przyznał, że najwięcej zawdzięcza swojemu mistrzowi Bandurze i że ciągle przypomina sobie jego powtarzającego słowa Matejki: „Sztuki od miłości ojczyzny oderwać nie wolno”.
W 1974 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Początkowo utrzymywał się z pracy fizycznej, równocześnie studiując rzeźbę w Arts Students League w pracowni prof. Katza w Nowym Jorku. Jego zawodowa kariera rozpoczęła się w Sculpture House na Manhattanie, gdzie poznał techniki odlewów w brązie i powiększania pomników. Już w 1975 r. został asystentem Alexandra Ettle’a – nestora amerykańskiej rzeźby. Dzięki jego rekomendacji znalazł się w Johnson Atelier – Technical Institute of Sculpture, a po kilku latach został kierownikiem wydziałów modelowania artystycznego (powiększanie pomników, odlewnictwo, komponowanie brył przestrzennych).
Kolejna artystyczna droga Andrzeja Pityńskiego rozpoczęła się od rzeźby Artura Rubinsteina. To za nią, podczas swojej pierwszej wystawy indywidualnej w Nowym Jorku, dostał nagrodę burmistrza, co otwarło mu drogę do dalszej kariery.
W 1987 r. przyjął obywatelstwo amerykańskie. Do Polski przyjechał ponownie w 1989 r.
Dla uczczenia polskich i światowych osobistości oraz upamiętnienia ważnych wydarzeń historycznych narodu polskiego i amerykańskiego - zrealizował wiele pomników, dzieł monumentalnych i kameralnych, płaskorzeźb, popiersi, płyt i medali.
Najważniejsze z nich to pomniki: Marii Curie-Skłodowskiej (Bayonne), „Sarmata” (Morris Museum), „Partyzanci” (Boston), Jerzego Popiełuszki (Trenton), papieża Jana Pawła II (Manhattan i Ulanów), „Mściciel” (Doylestown, Pensylwania), „Katyń 1940” (Jersey City), „Pomnik Błękitnej Armii” (Warszawa), „Rzeź Wołyńska” (stanie jesienią w Domostawie). Pityński jest także autorem m.in. projektu popiersia gen. Władysława Andersa znajdującego się przed przed Muzeum Historiale w Cassino.
Rzeźby monumentalne Pityńskiego w Polsce to: pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej zwany Błękitną Armią, odsłonięty na warszawskim Żoliborzu 14 sierpnia 1998 r., który jest darem Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w USA; Patriota – pomnik wystawiony w Stalowej Woli w 2011 r. oraz Pomnik Żołnierzy Wyklętych w Jaśle.
Za swoja pracę artystyczną, a także działalność na rzecz promowania polskiej historii i kultury Artysta otrzymał wiele nagród i wyróżnień. W listopadzie 2017 r. Prezydent RP Andrzej Duda odznaczył Andrzeja Pityńskiego Orderem Orła Białego.
W rodzinnym Ulanowie czynne jest muzeum poświęcone twórczości artysty.
Andrzej Pityński zmarł po długiej i ciężkiej chorobie 18 września 2020 r. w wieku 73 lat.
