Gmina
Raba Wyżna

Pierwszy malutki kościółek pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika, zbudowano w 1581 roku prawdopodobnie już przez spadkobierców Spytka Jordana, a zatem przez jego córkę Annę żonę Kacpra Zebrzydowskiego. Wyglądał bardzo skromnie. Zbudowany z drewna, posiadał dzwon oraz sygnaturkę. Były w nim drewniana chrzcielnica i puszka komunijna, a także monstrancja z miedzi. Świątynia posiadała trzy ołtarze, natomiast nad tęczą pomiędzy nawą i prezbiterium wisiał krzyż.  W 1618 r. Raba Wyżna posiadała już pełne prawa parafialne – był to patronat szlachecki. Wśród miejscowości należących do parafii były Bielanka, Rokiciny, Sieniawa oraz połowa Spytkowic.  W latach 60.-tych XVII wieku wybudowano w Rabie nowy murowany kościół, który otrzymał wówczas także całe uposażenie od prawnuka Wawrzyńca Spytka Jordana, Kacpra Sierakowskiego herbu Ogończyk. Nowy kościół w Rabie Wyżnej został konsekrowany 14 października 1668 roku. Konsekracji tej dokonał biskup sufragan krakowski Mikołaj Oborski. Świątynia, ta nosząca wezwanie św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz św. Anny miała jeden dzwon, który nosił datę 1678, natomiast w 1732 r. ufundowano drugi, mniejszy. Kolejny dzwon dla parafii, jak sam podaje w Kronice parafialnej, ofiarował sam proboszcz ks. Gottfried Fitz wraz z parafianami.  W wieku XIX przystąpiono w Rabie Wyżnej do rozbudowy istniejącego kościoła parafialnego. Prace trwały przez dwa lata, od 1841 roku dobudowano dzwonnicę, gdyż do tej pory była oddzielna (prawdopodobnie drewniana), położono nowy dach i poszerzono świątynię. Całość poświęcił, dziekan makowski ks. Marcin Leśniak dnia 8 IX 1843 roku W ołtarzu głównym umieszczono, obraz patrona, św. Stanisława, zaś w jednym z bocznych ołtarzy obraz nieznanego artysty pt. Opłakiwanie Chrystusa.  Uwagę zwracał także XVIII wieczny obraz Matki Bożej Rabiańskiej, otoczony lokalnym kultem. Trzeba przyznać, że świątynia ta była potężna jak na owe niezwykle trudne czasy i stanowiła spore przedsięwzięcie dla mieszkańców. W 1910 kościół rabiański z bogacił się o nowe organy i 4 nowe feretrony wykonane przez firmę Januta z Bochni. We wrześniu 1941 roku Niemcy zabrali z kościoła parafialnego oraz kaplic na terenie całej parafii wszystkie dzwony. Również całe otoczenie kościoła w Rabie, pola plebańskie, cmentarz przykościelny były zastawione czołgami i amunicją. W domu parafialnym przez kilka miesięcy mieszkały ciągle zmieniające się władze okupacyjne. Po wojnie od 1946 roku rozpoczęto prace mające na celu odbudowę wsi zniszczonej podczas wojny. Już w roku 1947 dla parafii w Rabie Wyżnej kupiono nowy dzwon o wadze 300 kg z napisem: „Na cześć Niepokalanego Serca Królowej Różańca ofiarują parafianie w Rabie Wyżnej w r. 1947”. W latach 1947-1961 przeprowadzono kosztowną budowę parkanu wokół kościoła wraz z ołtarzami. W latach 1952-1961 kościół unowocześniono o instalację elektryczną, a rodacy z Ameryki poprzez swoją ofiarę przyczynili się do nagłośnienia i naprawy organów. Kolejne dzwony o imionach „Józef” i „Stanisław” zakupiono w 1968 roku. W dniach 11-13 VI 1977 parafie w Rabie Wyżnej wizytował, J.E. ks. Karol kardynał Wojtyła była to historyczna wizytacja. W roku 1985 w kościele trwały prace nad polichromia sufitu oraz rozpoczęto budowę kaplicy Miłosierdzia Bożego nad kotłownią także inne prace remontowe. Koniec 2008 roku był początkiem renowacji kościoła. Od czerwca do października poprawiano więźbę dachową i wymieniono ocynkowaną blachę na miedzianą, a od lipca remontowano chór. W 2012 roku od maja do sierpnia trwały prace nad elewacją kościoła.  Prace renowacyjne  wnętrza kościoła zostały przeprowadzane w latach 2017 - 2018. Kościól p.w. św. Stanisława Biskupa wraz z wyposażeniem wnętrza kościoła  jest wpisany w Rejestr Zabytków Województwa Małopolskiego.

Pierwsza wzmianka o dworze z 1844 r. Wówczas był to dwór drewniany, kryty papą z kolumnami na ganku. Obecny budynek został wybudowany w 1900 r., w tym samym miejscu co dwór widoczny na katastrze z 1844 r. Jest to budynek murowany i kryty blachą.

Na początku XX w. majątek należał do pp. Zduniów, a następnie przeszedł w ręce pp. Głowińskich (córka pp. Zduniów wyszła za mąż za Głowińskiego ) do 1945r. W 1945 r. majątek przejął Instytut Zootechniki w Krakowie. We dworze znajdowała się siedziba kierownictwa Zakładu. W 1975 r. majątek przeszedł w ręce państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej Osiek – Gospodarstwo w Rabie Wyżnej. W latach 1980-83 wykonano remont kapitalny dworu na podstawie danych o jego dawnym wyglądzie zewnętrznym oraz wystroju wewnątrz. Dwór przekształcony został w Dome Wczasowy „Raba” dla pracowników ówczesnego Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej.  W 1993 r. dwór i cały majątek przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, następnie dwór odkupił potomek właścicieli majątku p. Głowiński. Budynek jest bardzo zaniedbany, zrujnowany i wymaga remontu.

Park dworski krajobrazowy, naturalistyczny został założony na początku XX w. wraz ze ścieżkami spacerowymi i klombami kwiatowymi. Wśród drzew przeważają lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe, dęby. Wiek drzew około 100 lat. Z ciekawszych egzemplarzy wymienić należy okazy: graby pospolite, daglezja, sosny czarne, jesion wyniosły odmiana zwisła, buki pospolite. Zespół dworsko - parkowy jest wpisany w Rejestr Zabytków Województwa Małopolskiego.

    • CZWORAK

Oficyna dworska wzniesiona została w latach 1900-1906.budynek murowany z cegły z użyciem kamieni ,tynkowany ,wzniesiony na planie prostokąta, parterowy, podpiwniczony dach dwuspadowy pokryty dachówką ceramiczną. Stylistycznie jednolity zespół zabudowy mieszkalnej. Obecnie mieszkania zostały wykupione przez lokatorów od Agencji własności Rolnej skarbu Państwa.

    • ORANŻERIA -PALARNIA

Palmiarnia (oranżeria) została zbudowana na początku XX wieku, koło dworu, na terenie parku otaczającego dwór. Budynek odnowiony w latach 1980-83 służył za kawiarenkę dla gości wczasowych.

    • SPICHLERZ

Spichlerz wybudowany został również na początku  XX wieku .budynek pierwotnie pełnił funkcję spichlerza ,a następnie został przerobiony na mieszkania dla pracowników .Obecnie mieszkania te zostały  wykupione od Agencji Skarbu Państwa przez lokatorów.

 
    • STODOŁA DREWNIANA

Stodoła dworska została wzniesiona w latach 1890-tych. Stodoła drewniana Konstrukcji słupowo-belkowej  Zbudowana na planie litery T  .Wzniesiony budynek posiada interesujące rozwiązanie  konstrukcyjne . Posiada on nietypowy pomost transportowy powiązany z konstrukcją sąsieków i boisk. Pomost ten nadwieszony nad sąsiekami ułatwiał transport siana i zbóż. Używany do chwili obecnej przez dzierżawcę gruntów wraz z zabudowaniami gospodarczymi od Agencji  Własności  Rolnej skarbu Państwa.

Na terenie parafii znajduje się kaplica III Upadku Pana Jezusa, wewnątrz której mieści się figurka  Pana Jezusa przedstawiająca IX  stację drogi krzyżowej.  Powstanie kapliczki datuje się w latach 1870-1890 czyli II połowę XIX wieku. Istniej wiele legend jej powstania budowniczymi mieli być bracia Kulakowie, którzy na początku byli opiekunami. Po ich śmierci opiekę przejęły córki. W latach 1946-1947 kapliczka  została zdewastowana, a figurka znaleziona w pobliskim lesie. Opiekunowie ponownie wnieśli figurkę i odremontowali. Prawdopodobnie odprawiane były tam msze święte a do dziś odbywają się  przy niej majówki. Kaplica III Upadku jest wpisany w Rejestr Zabytków Województwa Małopolskiego.

Na cmentarzu parafialnym w Rabie Wyżnej znajduje się kaplica rodziny Zduniów, zbudowana w II połowie XIX wieku. Wybudowana w stylu krzyża greckiego, ma charakter neogotycki. Posiada wiele pięknych elementów kutych jak kraty w oknach, balustrada na schodach oraz akcenty na kolumnach. W kaplicy znajduje się grobowiec rodziny Bzowskich i Zduniów – najstarszy grobowiec z 1866 roku. Ze względu na wartość architektoniczną i historyczną obiekt stanowi dobro kultury i wpisany do rejestru zabytków. Kaplica cmentarna rodziny Zduniów jest wpisany w Rejestr Zabytków Województwa Małopolskiego.

Data powstania określa się na 1900 rok. We wnętrzu znajduje się figurka Matki Boskiej, a poniżej metalowy krzyżyk. Kapliczka została postawiona po śmieci ostatniego z rodu Wilkoszewskich — Zygmunta, który pożyczył od chłopa imiennie Marek  znaczną sumę pieniędzy i obiecał, że ją odda gdy Marek wejdzie na drzewo i za kuka jak kukułka. Marek wykonał zadanie, ale kiedy siedział na drzewie, dziedzic oddał strzał z dubeltówki i martwy Marek upadł na ziemię. Na tamtą okoliczność wystawiono kapliczkę i nadano jej imię  św. Marka.

Zabytkowa figurka krzyża przy drodze Raba  Wyżna – Czarny Dunajec. Pochodzi z początku XX wieku Żelazny krzyż z Jezusem Ukrzyżowanym, a pod nim  stojące postacie Matki Boskiej, Marii Magdaleny i św. Jana Ewangelisty. Umieszczona na krzyżu tabliczka przedstawia fundatorów.

Dla uczczenia jubileuszu 1900-lecia śmierci Pana Jezusa w  1933/1934 roku wybudowano dom parafialny. Mieścił bibliotekę i czytelnie, obszerną salę widowiskową ze scena  oraz garderobę dla amatorskiego młodzieżowego kółka teatralnego, nad którym piecze sprawował kierownik szkoły Józef Gondek. Urządzano tam  również zabawy taneczne.  Pieniądze na jego budowę i wyposażenie pozyskiwano z festynów parafialnych, sprzedaży gruntu, składki i dary takie jak drzewa, kamień. Od wiosny 1939  w domu parafialnym we dworze i na plebani stacjonowały oddziały Korpusu Ochrony  Pograniczna. Przez kilka miesięcy mieszkały tam ciągle zmieniające się władze okupacyjne. Za zaraz po wojnie wyremontowano  wnętrza domu parafialnego założono nową scenę i ławki. W lutym 1948 r. państwo przejęło kontrole nad domem parafialnym i uruchomiono w nim kino ,,Orkan”.
W późniejszych latach w domu parafialnym uczono dzieci religii, fragment  wydzierżawiono pod pocztę a na piętrze mieszkał organista.  26 lutego 2002 wybuch pożar domu parafialnego - spłonoł dach i podasze. Jeszcze tego samego roku podasze odbudowano, jednak prace romontowewe wnątrz budynku trwały dłużej.

W 1899 roku  przez Rabę Wyżną zostaje otworzona trasa kolejowa prowadzącą  linię nr 99  Chabówka — Zakopane. Mimo trudnych warunków terenowych linia zbudowana została niewielkim stosunkowo kosztem. Budowa odbywała się przy oporze miejscowej ludności, zwłaszcza we wsi Raba Wyżna oraz w Nowym Targu. W tym okresie powstaje dworzec kolejowy w Rabie Wyżnej. Dzięki powstałej linii kolejowej wieś zyskuje prawdziwe połączenie ze światem, co wpływało  na rozwój gospodarczy  i turystyczny wsi.

Żródło:

https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-262041/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_EN.502957/2
https://parafiarabawyzna.pl
https://bsrabawyzna.pl/historia/
Monografia Raby Wyżnej i okolic-  Adam Sawina
https://pl.wikipedia.org/wiki/Linia_kolejowa_nr_99
Foto: Urząd Gminy Raba Wyżna
Historia Ochotniczej Straży Pożarnej w Rabie Wyżnej 1908- 2008 – biuletyn
Jubileusz 110 lat. Banku Spółdzielczego w Rabie Wyżnej - biuletyn