Charakterystyka - Gmina Waśniów
Piękno naszej krainy opisywał już w XVII w. urodzony w miejscowości Gaj pod Waśniowem Wespazjan Kochowski jeden ze znamienitszych twórców doby sarmatyzmu. Jako pierwszy w Polsce, w sposób zamierzony wprowadził do literatury opis krajobrazu którym i my dziś na pewno będziemy zachwyceni. Doceniając walory estetyczne tej ziemi utworzono na jej części Jeleniowski Park Krajobrazowy. Najbardziej cenne obszary chronione są w 3 rezerwatach przyrody, a ciekawe obiekty jako pomniki przyrody.
Pomniki przyrody:
- w rez. “Małe Gołoborze” na obszarze 20,44 ha chronione jest niewielkie głazowisko (pozostałość gołoborza) wraz z otaczającym je lasem bukowo-jodłowym w wieku do 130 lat
- w rez. “Szczytniak” na obszarze 6,03 ha chronione są typowe dla Gór Świętokrzyskich podszczytowe rumowiska skalne piaskowców kwarcytowych (tzw. “gołoborza”), otoczone starodrzewiem jodłowo-bukowym o charakterze puszczańskim
- w rez. “Wąwóz w Skałach” na obszarze 3,18 ha chronione są odsłaniające się w zboczach wąwozu naturalne wychodnie skał środkowego dewonu (gł. dolomity) z licznymi skamieniałościami przewodnimi o znaczeniu światowym i ściany porasta ciekawa roślinność kserotermiczna i naskalna.
Ochroną pomnikową objęto zróżnicowane twory przyrody: 4 ok. 400 letnie dęby o obw. 360-420 cm w parku w Grzegorzowicach, 200 letnią topolę o obw. 620 cm w Czajęcicach (przy drodze Ostrowiec Świętokrzyski – Nowa Słupia), ciekawe formy skalne w dolinie rzeki koło Stryczowic oraz źródło zboczowe w Kuninie, w pobliżu “wejścia” szlaku czarnego do lasu.
Zabytki
Miłośnicy zabytków spotkają tu obiekty wzniesione w stylu romańskim, gotyckim i klasycystyczne dworki otoczone zielenią parkowej roślinności. Takiej ilości założeń parkowo-dworskich na tak niewielkim obszarze nie spotkamy poza naszym terenem.
Miłośnicy historii mogą poznać tu życiową drogę jednego z najsłynniejszych dowódców partyzanckich AK – Jana Piwnika “Ponurego”.
Sam Waśniów wzmiankowany jest w XII wieku. Już wówczas słynął jako osada targowa. We wsi Strupie (niegdyś Gaj) urodził się poeta i historyk królewski, Wespazjan Kochowski, którego twórczość stanowiła główne źródło wiedzy Henryka Sienkiewicz podczas pisania “Trylogii”. Pięknym obiektem sakralnym jest barokowy kościół pod wezwaniem Św. Piotra i Pawła w Waśniowie, zbudowany jako renesansowy (XVII w.), przebudowany w następnych wiekach. W kościele znajduje się rzeźba Wespazjana Kochowskiego. Na miejscowym cmentarzu można podziwiać, poza zabytkowymi nagrobkami, również cokół zegara słonecznego, na którym widnieje data 1781.
Równie interesujący jest kościół z romańską rotundą w miejscowości Grzegorzowice. Świątynia została wybudowana na przełomie XI i XII w. i potem przebudowana. Niegdyś na tych terenach wydobywano rudę żelaza. W Grzegorzowicach można także zobaczyć czworaki dworskie datowane na lata dwudzieste XX wieku, a w niedalekim sąsiedztwie park dworski położony w uroczej scenerii rzeki Pokrzywiani oraz wąwozów lessowych. Równie piękny jest park w Czajęcicach, powstały prawdopodobnie w końcu XVIII w. Tam też znajduje się XIX-wieczny dwór. Na zboczu Witosławskiej Góry znajdziemy okazałą kapliczkę. W tym miejscu odbywa się corocznie odpust parafialny, na który ściągają mieszkańcy ze wszystkich stron powiatu, między innymi po to, aby napić się leczniczej, według legendy, wody z płynącego przy kaplicy źródełka. Stąd niedaleko do folwarku w Nagorzycach (XIX w.), z którego możemy obserwować na horyzoncie Święty Krzyż oraz Pasmo Jeleniowskie. W Nagorzycach znajduje się stanica koni huculskich państwa Ewy i Wojciecha Zalewskich. W przyszłości planowane jest tu utworzenie bazy hotelowo-gastronomicznej. W Mominie znajduje się, pierwotnie gotycka jednonawowa świątynia, do której w XVI wieku dobudowano wysoką wieżę i przybudówkę, a w wieku XVII barokową kaplicę oraz kruchtę. Na terenie gminy Waśniów usytuowane jest znane w regionie schronisko Świętego Brata Alberta dla samotnych rolników w Skoszenie.
Mówiąc o gminie Waśniów, nie można pominąć tradycji patriotycznej. Teren ten szczególnie mocno zaznaczył się w historii Polski poprzez działalność partyzancką w czasie II wojny światowej. W Janowicach warto zwiedzić Izbę Pamięci, która znajduje się w domu “Ponurego” – Jana Piwnika. Historia, tradycja i piękno przyrody to zalety tej urokliwej gminy.
