Powiat
Siedlecki

Instytucje uregulowane w prawie spadkowym są niewątpliwie najbardziej powszechne ze wszystkich dziedzin prawa ponieważ niezależnie od naszej woli, a nie rzadko nawet wiedzy dotykają nas wszystkich.

Liczba zapytań kierowanych przez osoby poszukujące nieodpłatnej pomocy prawnej oraz charakter problemów z którymi zgłaszają się nasi mieszkańcy świadczy o tym, że pomimo swojej powszechności instytucje te nie są ani proste ani powszechnie znane.

Kontrowersje budzi instytucja „ zachowku” zazwyczaj mająca związek z poczuciem pokrzywdzenia, któremu towarzyszy.

Instytucja ta służy ochronie interesów wyodrębnionych  grup spadkobierców przed pozbawieniem ich należnego udziału w spadku.  Pozbawienie powyższe nierozerwalnie wiąże się z działaniem spadkodawcy/ zmarłego/ niekoniecznie celowym, czasem przypadkowym jak pokazuje praktyka.

Często zdarza się, że spadkodawcy z różnych względów jeszcze za życia przekazują cały lub znaczną część własnego majątku niektórym przyszłym spadkobiercom lub osobom trzecim ufając, że osoby te podzielą się sprawiedliwie po ich śmierci, co niestety nie następuje.

Zgodnie z treścią art. 991 kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy nie byli powołani do spadku z ustawy należy się co do zasady połowa wartości udziału w spadku, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, zaś 2/3 tego udziału jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni.

Osoby te będą uprawnione do zachowku jeżeli dziedziczą na podstawie ustawy. Instytucję wydziedziczenia oraz uznania za niegodnego dziedziczenia przytoczymy w kolejnym artykule cyklu.

Nie powołanie do spadku o którym mowa powyżej należy rozumieć jako sporządzenie testamentu w którym spadkodawca powołuje do dziedziczenia tylko niektórych spośród spadkobierców ustawowych lub w ogóle ich pomija powołując osoby trzecie . Chociaż nie są to wszystkie przypadki których ta przydatna instytucja dotyczy o czym poniżej.

Pamiętać też należy, że zachowek nie przysługuje rodzeństwu spadkodawcy pomimo, że są to osoby powołane do dziedziczenia ustawowego.

Roszczenie o zachowek przysługuje uprawnionym do zachowku spadkobiercom ustawowym także przeciwko innym spadkobiercom ustawowym w przypadku darowizny uczynionej za życia spadkodawcy na ich rzecz wyczerpującej prawie cały spadek. Jednakże w tym przypadku spadkobierca odpowiada do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Roszczenie o zachowek jest roszczeniem pieniężnym i tylko za zgodą uprawnionego może być przekazane w naturze. Roszczenie to powstaje z chwilą śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych.

Nadto jest roszczeniem dziedzicznym zatem przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku, jednakże tylko wtedy gdy ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy .

Skoro zatem uprawnionym do zachowku są zstępni tj. dzieci, wnuki, prawnuki w przypadku śmierci dzieci spadkodawcy / zamarłego/ roszczenie o zachowek przysługuje jego wnukom i dalej w przypadku śmieci wnuków jego prawnukom.

Jak większość instytucji prawa cywilnego jest także roszczeniem terminowym .

Co do zasady roszczenie to przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu lub w przypadku gdy testamentu nie było z upływem 5 lat od dnia otwarcia spadku tj. potocznie śmierci spadkodawcy/. Staje się wymagalne od dnia zgłoszenia tego żądania przez uprawnionego co ma kluczowe znaczenie dla określenia terminu od którego możliwe jest skuteczne dochodzenie odsetek ustawowych, które również należy uwzględnić .

Należy też pamiętać, że zgodnie z treścią art. 991 § 2 k.c. spadkodawca może zapewnić uprawnionemu należny mu zachowek także w inny sposób niż powołanie do spadku, przede wszystkim przez ustanowienie na rzecz uprawnionego zapisu lub dokonanie na jego rzecz darowizny.

Zatem roszczenie to służy w każdej sytuacji gdy uprawniony nie otrzymał należnej mu mówiąc językiem potocznym  wyliczanej kwoty, która pokrywa jego roszczenie o zachowek.

Z punktu widzenia spadkodawcy, który za życia dokonuje rozporządzenia swoim majątkiem istnieje możliwość skutecznego zapobieżenia takiemu roszczeniu.

Sposób obliczania wartości zachowku jest działaniem matematycznym zatem z uwagi na sygnalizacyjny charakter niniejszego artykułu pominiemy powyższe także z uwagi na to, że sposób ten podlegał zmianom zgodnie z zmianami stanu prawnego .

Należy też w tym miejscu wspomnieć o zapisach windykacyjnych stanowiących dosyć popularną instytucję o którą pytają nasi mieszkańcy nie wiedząc często jak należy ją nazywać.

Instytucja ta polega na rozporządzeniu spadkodawcy w testamencie mocą którego postanawia on, że określona osoba nabywa określony przedmiot.

Powyższe ma istotne znaczenie dla omawianej instytucji zachowku. Ponieważ przepisy prawa obowiązujące od 23 października 2011 r. przyznają spadkobiercy uprawnionemu do zachowku w pierwszej kolejności roszczenie w stosunku do osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny.  Osoba ta będzie zobowiązana do zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku jednakże tylko w granicach wzbogacenia wynikającego z takiego zapisu, a jeżeli sama jest uprawniona do zachowku co również jest możliwe ponosi odpowiedzialność tylko w granicach nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek.

Mieszkańców powiatu siedleckiego uprawnionych do otrzymania nieodpłatnej pomoce prawnej, których zainteresowała tematyka spadków serdecznie zapraszamy do Punktów nieodpłatnej pomocy prawnej .

radca prawny Małgorzata Raczyńska