Gmina
Wierzbica

Miejscowość Wierzbica bierze swą nazwę od apelatywu wierzba – nazwy rośliny, która kiedyś licznie występowała na tym terenie.

Najwcześniejsza wzmianka źródłowa dotycząca właścicieli Wierzbicy pochodzi z roku 1161. Wśród rycerzy stanowiących orszak książąt Bolesława Kędzierzawego i Henryka Sandomierskiego na uroczystość poświęcenia kościoła w Łęczycy obecni byli bracia Krystyn i Otton z Wierzbic.

Natomiast pierwsze informacje o Wierzbicy jako osadzie miejskiej skupiającej wokół siebie dwie wsie: Rzeczków i Stenpanówka, pochodzą z 1198 roku. W roku tym biskup krakowski Gedeon nadał dziesięciny z Wierzbicy klasztorowi miechowskiemu. Stało się to prawdopodobnie za zgodą obu braci lub na ich prośbę (Krystyna i Ottona). Również w 1198 roku Otto i Krystyn synowie Piotra ze Skrzynna darowali wieś Wierzbicę klasztorowi cysterskiemu w Wąchocku. W XII wieku Leszek Biały obdarzył ją przywilejami i zwolnił od ciężarów książęcych. W tym też czasie Wierzbica wraz z okolicznymi wsiami była już własnością Cystersów.

Pierwsze targi w osadzie odbywały się juz w 1227 roku. Targ Wierzbicki miał tak dogodne położenie, że nawet powstanie nowego ośrodka handlowego w Wąchocku nie umniejszyło jego pozycji. W 1275 roku książę krakowski Bolesław Wstydliwy wydał zezwolenie na założenie w Wierzbicy osady targowej wraz z przywilejami, które w tamtym okresie funkcjonowały w Tarczku i Iłży.

Prawa miejskie Wierzbica uzyskała w 1469 roku. Miała również swój herb – różę, który do tej pory pozostał niezmienny. Wierzbica zyskała także targi tygodniowe, które odbywały się w każdą sobotę, a mieszczanie uzyskali taki sam przywilej jak mieszkańcy Wąchocka. Uzyskanie praw miejskich pociągnęło za sobą wiele zmian gospodarczych. Między innymi folwark klasztorny został rozdzielony między poddanych klasztoru, którzy jako mieszczanie mieli płacić czynsz – prawdopodobnie do skarbca klasztornego. Na prośbę opata wąchockiego – Rafała, 02.02.1418 roku król zatwierdził przywilej założenia wójtostwa w Wierzbicy wydany przez opata Godfryda w 23.03.1405 roku.

Za czasów Jana Kazimierza okolicę tutejszą plądrowały niejednokrotnie zbrojne oddziały Szwedów. W 1667 było 55 domów. Po 1775 r. było już 116 domów, w tym: karczma, plebania, szpital, prebenda, wójtostwo i być może ratusz. W 1793 r. istniały następujące ulice: Polańska, Wąchocka i Przytycka. W ciągu siedmiu lat przybyło 15 dymów. W skład zabudowań wchodziło: 110 chałup, 11 dymów rzemieślniczych, karcz­ma, wójtostwo z dworem, karczmą i dwoma chałupami oraz plebania z trzema chałupami. Najprawdopodobniej dobrą kondycję ekonomiczną Wierzbica z okolicznymi wioskami zawdzięczała doskonałej gospodarce klasztornej. Osa­da rozrastała się, a przywilej króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z roku 1776 powiększył liczbę z trzech jednodniowych jarmarków rocznie do dzie­więciu. Od 1776 do 1810 roku jarmarki odbywały się w następujących dniach: 21 stycznia, 19 marca, św. Józefa, 3 maja, w pierwszy wtorek po Zielonych Świątkach, na Przemienienie Pańskie, na św. Idziego, w poniedziałek po nie­dzieli różańcowej, 11 listopada, św. Bartłomieja, 6 grudnia. Oprócz wymienionych dni jarmarcznych targ odbywał się w każdy czwar­tek. W 1810 r. jarmarki zniknęły z krajobrazu Wierzbicy, a miasto z różnych przyczyn straciło na znaczeniu, podupadło.

W 1775 roku król St. August Poniatowski potwierdził wszystkie przywileje mieszczan Wierzbickich i aktem komisji województwa sandomierskiego nadał jedenaście przywilejów dla miasta Wierzbicy.

Po upadku powstania styczniowego w 1870 roku Wierzbica utraciła prawa miejskie, a po pożarach w 1873 i 1904 znacznie podupadła. W XIX wieku powstały tu garbarnia, olejarnia, wiatrak i piece do wypalania wapna. Wierzbica nie odzyskała praw miejskich, a z dawnego miasta pozostał charakterystyczny trójkątny rynek.

W okresie po II wojnie światowej w latach 1952-1955 powstała tu Cementownia Przyjaźń w oparciu o miejscowe kopalnie wapienia i radziecką technologię. W 1991 właścicielem cementowni został koncern Lafarge, który 12 października 1997 wygasił piece. W 2008 roku powstał plan ponownego uruchomienia cementowni, a miejscowe złoża margla szacowane są jako jedne z największych w Polsce. Po wojnie działały tu też Zakłady Azbestowe zamknięte z uwagi na szkodliwość dla ludzi i środowiska.

Z zabytków historycznych do dziś zachował się nagrobek burmistrza miasta Wierzbicy znajdujący się na miejscowym cmentarzu, oraz drugi żelazny pomnik z napisem „Józef Simeon Mittaman magister administracji Królewsko – Warszawskiego Uniwersytetu, zmarł 13 listopada 1953 roku”. Obiektem zabytkowym jest również kościół parafialny wzniesiony w 1709 roku przez cystersów wąchockich na miejscu dawniejszego drewnianego. Kościół zbudowany został z kamienia na kształt krzyża. Odrestaurowano go w 1848 roku.

Wierzbica – gmina wiejska w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie radomskim. Powierzchnia Gminy Wierzbica to 93,97 km2.