Powiat
Sokołowski

W granicach powiatu znalazło się wówczas miasto Sokołów Podlaski oraz osady: Kosów Lacki i Sterdyń, a także gminy wiejskie: Chruszczewka, Grochów, Jabłonna, Korczew, Kowiesy, Kudelczyn, Olszew, Repki, Sabnie, Sterdyń i Wyrozęby. Obszar powiatu wynosił około 1.230 km2. W roku 1868 powiat zamieszkiwało 48 tys. ludności. Liczba mieszkańców jednak szybko rosła i osiągnęła w 1913 roku blisko 90 tys. Powiat położony na wysoczyźnie siedlecko - podlaskiej, posiadał na ogół urodzajne gleby, co wpływało na rozwój rolnictwa i przemysłu związanego z rolnictwem. Do większych zakładów przemysłowych powiatu z przełomu XIX i XX wieku zaliczyć należy: Cukrownię w Przeździatce, gorzelnie w Ceranowie, Paulinowie, Bartkowie oraz młyny motorowe w Sokołowie i Przeździatce. Ludność miejska, poza rolnictwem trudniła się handlem i usługami rzemieślniczymi z przewagą kuśnierstwa i szewstwa. Ludność wiejska zajmowała się niemalże wyłącznie rolnictwem. W tym czasie prowadzono niewiele upraw specjalistycznych, jak np. zakład ogrodniczy Jakuba Giewartowskiego, położony w Krynicy gm. Kowiesy. W roku 1877 na terenie Powiatu było 26 szkół, z tego 3 w Sokołowie Podlaskim (1 męska i 2 żeńskie). Siedzibą władz i urzędów powiatowych, jak i państwowych było miasto Sokołów Podlaski. W latach 1914-1918 powiat sokołowski znalazł się w centrum burzliwych wydarzeń I wojny światowej. Wycofujące się pod naporem Niemców wojska radzieckie nie dawały za wygraną i starały bronić zajętych terenów. Jedna z większych bitew rozegrała się pod Skrzeszewem, a poległych żołnierzy rosyjskich i niemieckich pochowano na cmentarzu wojennym istniejącym do dziś i nazywanym „Fioletową Górką". Przez teren powiatu przechodziły dwukrotnie wojska radzieckie w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Toczyły się tu boje zwłaszcza w okolicy przeprawy przez rzekę Bug w pobliżu Frankopola. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Powiat nadal stanowił stałą jednostkę administracyjną wchodzącą w skład utworzonego województwa lubelskiego. Ludność powiatu sokołowskiego rozpoczęła mozolną pracę nad umacnianiem fundamentów zjednoczonej Polski, w której wiele dziedzin życia wskutek wrogiej polityki zaborców uległa zaniedbaniu, a wielka wojna światowa dopełniła dzieła zniszczenia. Szczególne miejsce w normalizacji funkcjonowania państwa zajęła odbudowa systemu oświaty. Powstały szkoły podstawowe, których liczba w 1936-1937 - wzrosła do 77. Rozpoczęły działalność także dwie szkoły średnie w Sokołowie Podlaskim tj. Gimnazjum prowadzone przez księży Salezjanów oraz Szkoła Handlowa Zawodowa. Szereg organizacji i stowarzyszeń rozwijało żywą działalność kulturalno - oświatową, gospodarczą i społeczną. Naczelne miejsce wśród nich zajmowały kółka rolnicze, rozporządzające 46 jednostkami organizacyjnymi wytrwale i skutecznie pracującymi nad podniesieniem kultury rolnej. Ważną rolę społeczną odgrywało Stowarzyszenie Młodzieży Wiejskiej liczące - 27 kół oraz Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej - liczące 13 kół. Szeroko rozwinęły działalność koła gospodyń wiejskich, które prowadziły działalność ważną z punktu widzenia społecznego, zmierzającą do podniesienia świadomości kulturalnej i cywilizacyjnej ludności wiejskiej. Ożywiła swą działalność, powstała w 1881 roku w Sokołowie Podlaskim, Ochotnicza Straż Pożarna, która rozrosła się do 22 jednostek organizacyjnych. Akcję propagowania rozwoju fizycznego prowadziły: Hufiec Harcerski i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół", natomiast przysposobienia wojskowego - 25 oddziałów strzeleckich. Na szczególne podkreślenie zasługuje rozwój Ligi Obrony Powietrznej
i Przeciwgazowej - rozporządzającej 18 kołami.

Stale wzrastająca świadomość ludności powiatu na płaszczyźnie gospodarczej przyczyniła się w dużym stopniu do rozwoju spółdzielczości, będącej jednym ze środków samoobrony przed wyzyskiem pośredników i niesumiennych kupców. Najbardziej rozwinęła się spółdzielczość handlowa, reprezentowana przez 15 spółdzielczych stowarzyszeń spożywczych i 1 spółdzielnię rolniczo - handlową. Na drugim miejscu znalazła się spółdzielczość przetwórcza zrzeszająca 12 spółdzielni mleczarskich i piekarnie spółdzielcze. W ramach reformy administracyjnej powiat sokołowski został z dniem 1.04.1939 r. wyłączony z województwa lubelskiego i przyłączony do województwa warszawskiego. Druga wojna światowa zostawiła znaczne piętno na ziemiach powiatu. Podczas okupacji prężnie działała tutaj Armia Krajowa. Jej główne ośrodki działania to rejon Puszczy Sterdyńskiej i lasów rucheńskich. Wieloma akcjami partyzanckimi dowodzili: „Wichura" -Henryk Oleksiak i bracia Pieniakowie. Na terenie powiatu działała delegatura Rządu Londyńskiego, który reprezentował Franciszek Krysiak - mieszkaniec wsi Dzięcioły Bliższe, z gminy Sterdyń - organizator i dyrektor Samorządowego Gimnazjum w Sterdyni. Na terenie gminy Sterdyń partyzanci dokonali nieudanego zamachu na starostę powiatowego rządu okupacyjnego - Ernesta Gramssa. Największych zniszczeń tych ziem dokonał front, przechodzący w 1944 roku. Po wyzwoleniu rozpoczęto odbudowę ze zniszczeń wojennych. Zainicjowano elektryfikację wsi, w nowych realiach politycznych odbudowywano kulturę i oświatę. W okresie powojennym prężnym ośrodkiem nauczania oprócz miasta Sokołów Podlaski, była Sterdyń. Działało tam, utworzone jeszcze w okresie okupacji Samorządowe Gimnazjum Sterdyńskie.