Rocznica agresji sowieckiej i Światowy Dzień Sybiraka
17.09.2021
17 września 1939 r. wschodnią granicę Polski przekroczyła armia czerwona, dokonując agresji na nasz kraj, wciąż stawiający opór niemieckiej ofensywie. Przyspieszyło to upadek Państwa Polskiego, skazując jego mieszkańców na okupacyjny terror i sześcioletnią niewolę.
Oddziały sowieckie wkroczyły do Bielska Podlaskiego 23 września 1939 r., zajmując miasto opuszczone wcześniej przez Niemców. Natychmiast rozpoczęto wprowadzać radzieckie porządki, powołując lokalne władze składające się w większości z przyjezdnych urzędników rosyjskich. Zmieniono nazwy ulic i system szkolnictwa, likwidowano prywatne sklepy i zakłady rzemieślnicze. Wkrótce też rozpoczął się terror, którego ofiarami padli wojskowi, policjanci, leśnicy, urzędnicy, nauczyciele, działacze organizacji pozarządowych, ziemianie, kupcy, rzemieślnicy i majętniejsi chłopi wraz z rodzinami. Dotknęły ich aresztowania, egzekucje i wywózki na Sybir, które rozpoczęły się w lutym 1940 r.
Trudno jest dziś dokładne określić liczbę tych, którzy zostali wywiezieni na wschodnie tereny ZSRR. Wojciech Konończuk na podstawie danych zebranych przez innych historyków (Zbigniewa Romaniuka, Antoniego Mosiewicza i Mirosława Reczko) podaje, że w latach 1940-1941 z terenów ówczesnego powiatu bielskiego, obejmującego obszar dzisiejszych powiatów: bielskiego, hajnowskiego, siemiatyckiego i części powiatu wysokomazowieckiego, mogło to być 8,5-10 tys. osób (dane szacunkowe). Z Bielska Podlaskiego deportowano 436 mieszkańców, z Siemiatycz i okolic co najmniej 332 osoby, z Brańska 113 osób, z Rudki 60 mieszkańców. Z Ciechanowca i okolic w 1940 r. ofiarą wywózek i aresztowań padły łącznie 554 osoby, a dalsze 332 deportowano w czerwcu 1941 r. Nie wiadomo, ilu dokładnie wywieziono mieszkańców wsi i osób narodowości żydowskiej (Sztuka przetrwania. Deportacje sowieckie z powiatu bielskiego 1940-1941. Relacje zesłańców, red. Wojciech Konończuk, Warszawa 2019).
Zesłańcy z powiatu bielskiego trafiali najczęściej do Kazachstanu, Kraju Ałtajskiego, Komi i obwodu archangielskiego.
Tragicznym dla Polaków następstwem agresji sowieckiej było wymordowanie polskich jeńców wojennych i więźniów w kwietniu 1940 r. w Katyniu, Charkowie, Miednoje i innych miejscach. Z rozkazu Stalina ofiarą zbrodni padło co najmniej 21 835 osób. Z terenu przedwojennego województwa białostockiego były to minimum 153 osoby. Na liście katyńskiej figuruje kilka nazwisk mieszkańców przedwojennego powiatu bielskiego, m. in.: ppor. rezerwy Ludwik Komar, por. w stanie spoczynku Edward Niewiarowski, ppor. rezerwy Witold Skrzyż, ppor. rezerwy Henryk Suzin, ppor. rezerwy Stanisław Łagoda, ppor. rezerwy Stanisław Łowicki i jego brat ppor. rezerwy Władysław Łowicki, ppor. rezerwy Bolesław Kontrym. Wielu zginęło w więzieniach i innych miejscach zbrodni, np. Gustaw Narbutt, zamordowany w Kuropatach pod Mińskiem, policjanci Guzowski i Kwiatkowski.
Wspomnieć należy również 15 mieszkańców gmin Ciechanowiec, Brańsk, Grodzisk, Rudka i Klukowo, zamordowanych przez NKWD 23 czerwca 1941 r. pod Zabłudowem w okolicach wsi Folwarki Małe. Byli to więźniowie ciechanowieckiego i brańskiego więzienia, ewakuowani po rozpoczęciu wojny niemiecko-sowieckiej.
W 2013 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej datę 17 września wpisał do katalogu świąt państwowych jako hołd wszystkim Polakom zesłanym na Syberię, inne tereny Rosji i Związku Sowieckiego. Natomiast w rocznicę opublikowania przez Niemców w 1943 roku informacji o odkryciu w ZSRR masowych grobów oficerów Wojska Polskiego, 13 kwietnia ustanowiono Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.
pd, fot. www.ipn.gov.pl