Wada wymowy a niepowodzenia szkolne
Proces rozwoju mowy przebiega pewnymi etapami i trwa kilka lat, dopuszczalne są przesunięcia nie większe niż pół roku. Jeżeli dziecko do końca 6 roku życia nie nauczy się samodzielnie prawidłowo mówić, to jest niewielkie prawdopodobieństwo, że nauczy się samodzielnie w latach późniejszych.
Dzieci pozbawione indywidualnej pomocy w okresie, gdy powinny poprawnie wymawiać już wszystkie głoski przyzwyczajają się do wadliwej wymowy. Po 14 roku życia nieprawidłowa artykulacja ulega zmechanizowaniu. Po tym okresie usunięcie wady wymowy jest trudne i długotrwałe.
Przedłużające się wady wymowy mogą mieć wielorakie następstwa, tj. obniżają osiągnięcia szkolne – wpływają na trudności w nauce; ujemnie wpływają na kształtowanie się osobowości dziecka; niekorzystnie wpływają na akceptację społeczną w grupie; kształtują negatywne postawy wobec szkoły; ograniczają możliwość wyboru szkoły i zawodu.
Wpływ zaburzeń mowy na trudności w nauce pojawia się przede wszystkim w przypadku przedmiotów, które wymagają, aby dziecko poprawnie pisało, czytało i wypowiadało się.
Istnieje potoczne przekonanie, że „jak ktoś mówi tak też pisze”. Jest to pewne uogólnienie, ale ma ono uzasadnienie w przypadku wad wymowy polegających na zamianie głosek (substytucja). Do tych wad wymowy należy m.in. seplenienie (zamiana głosek szumiących na syczące); mowa bezdźwięczna (zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne); zastępowanie głoski /k/ przez /t/, czy /g/ przez /d/; jak i zamiany głoski /r/ przez /j/ czy /l/ itp. Najczęstszym powodem powstawania błędów w pisaniu jest brak stabilnych wzorców słuchowych głosek. Dziecko nie różnicuje wówczas dźwięków zbliżonych fonetycznie np.: s i sz. Nie wie więc, jaką głoskę powinno zrealizować. W związku z tym nie wie także, jaką literę w słyszanym słowie powinno napisać.
Można też wyróżnić wady wymowy, które nie mają przełożenia na pisownię, ale mają duże znaczenie w kształtowaniu się osobowości dziecka. Są to wady wymowy polegające na deformowaniu (zniekształcaniu) głosek ( np. międzyzębowa wymowa głosek; wszelkie odmiany deformacji głoski /r/ itp.), jak również jąkanie. Zaburzenia mowy mogą znacznie zaniżać samoocenę dziecka. Dziecko staje się nieśmiałe, płaczliwe, mniej aktywne na zajęciach, izoluje się od grupy rówieśniczej. Z czasem mogą kształtować się negatywne postawy wobec szkoły, a co za tym idzie zaległości i trudności w nauce.
Argumentem przemawiającym za podjęciem terapii logopedycznej jest również poprawa czytelności wypowiedzi. Niewłaściwa artykulacja czyni wypowiedź zamazaną, trudną w odbiorze.
Dzieci z zaburzeniami mowy świadome swojej wady, cały swój wysiłek kierują na przebrnięcie przez wypowiedź, często upraszczając jej treść. Przykre doświadczenia skłaniają raczej do unikania mówienia, wywołują lęk przed wypowiadaniem się.
Okres terapii, po którym następuje poprawa artykulacji zależy od: wady wymowy, cech indywidualnych dziecka, intensywności i jakości pracy. W przypadku zauważonych nieprawidłowości w rozwoju mowy u dziecka niezbędna jest konsultacja logopedyczna.
Opracowała: Aldona Nierodzik (logopeda)