Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
w Hajnówce

Na rozwój mowy mają wpływ następujące czynniki: prawidłowy rozwój psychomotoryczny; ogólny poziom intelektualny dziecka; zdolności specjalne – uzdolnienia językowe np.: płynność słowna, rozumienie słów; ogólne warunki społeczno – wychowawcze – prawidłowe wzorce językowe, oddziaływanie otoczenia motywujące do mówienia, indywidualne pozytywne kontakty z rodziną i najbliższym otoczeniem.

W rozwoju mowy wyróżnia się:

• okres melodii (0 – 1 r.ż.);
• okres wyrazu (1 – 2 r.ż);
• okres zdania (3 – 3 r.ż);
• okres swoistej mowy dziecięcej (3 – 7 r.ż.).

Okres melodii (0 – 1 r.ż)

• krzyk – od urodzenia dziecko wydaje różne dźwięki, pierwszym z nich jest krzyk (pierwsza forma wokalizacji). Jest to tzw. przywoływanie. Oznacza głównie nieprzyjemne doznania – głód, ból, wszelkie niewygody, mokrą pieluchę. Następnie pojawiają się takie formy jak mlaskanie, cmokanie –  nieświadome ćwiczenia aparatu artykulacyjnego i aparatu oddechowego; krzyk – ćw. aparatu oddechowego;
• głużenie (gruchanie) – 2 -3 miesiąc życia, gardłowe dźwięki podobne do artykułowanych, jak k, g, aa, uu, guu…., to jeszcze nie mowa, ale nieświadome ćw. aparatu artykulacyjnego, głużą także dzieci niesłyszące.
• Gaworzenie – 5 – 6 miesiąc życia, powtarzanie dźwięków zasłyszanych z otoczenia, pełni funkcję komunikacyjną;
• Pierwsze słowa (około 12 miesiąca życia) – to głównie nazwy osób (mama, tata, baba itp.), żądanie dania czegoś (da, dać), wyrażenie sprzeciwu (ne, nie). Dziecko roczne mówi ze zrozumieniem od 3 – 5 słów. Rozwój mowy przebiega w tym okresie równolegle z r. fizycznym: głużenie – podnoszenie główki; gaworzenie – siadanie, pierwsze słowa – pozycja pionowa, stawanie.

Okres wyrazu (1 – 2 r.ż)

12 – 18 miesiąc życia

• używa wyrazów dźwiękonaśladowczych – naśladuje głosy zwierząt, odgłosy pojazdów, przedmiotów;
• reaguje na proste pytania i polecenia np. :zrób pa – pa, daj buzi itp.
• próbuje naśladować proste wyrazy;
• wypowiada około 20 słów.

18 – 24 miesiąc życia

• spełnia proste polecenia;
• odpowiada na proste pytania np.: chcesz pic?; chcesz więcej?;
• pokazuje części ciała, twarzy;
• mowa sytuacyjna – zrozumiała dla otoczenia tylko na podstawie pozawerbalnych zachowań dziecka i całej sytuacji;
• używa już wszystkich samogłosek, prócz nosowych oraz spółgłoski: p, b, m, t, d, n, k, ś czasem ć pozostałe zastępuje innymi o zbliżonym miejscu artykulacji. Charakterystyczne jest wypowiadanie tylko pierwszej sylaby lub końcówki.
• mówi od 20 – 300słów.

Okres zdania (2 – 3 r.ż.)

• pierwsze zdania są dwuwyrazowe (dwa rzeczowniki) i twierdzące, dość szybko jednak pojawiają się zdania pytające i rozkazujące;
• zróżnicowanie słownictwa na rzeczowniki (określające przedmioty), czasowniki (określające czynności), przymiotniki (określające cechy), przyimki, spójniki oraz zaimki (pojawia się zaimek osobowy „ja”);
• pojawiają się wyrazy wartościujące np.: ładny – brzydki, dobry – zły itp., jak również oznaczające cechy – kształt, barwę, temperaturę, ciężar itp.;
• mowa staje się kontekstowa – zrozumiała na podstawie treści i formy danej wypowiedzi i ją poprzedzających;
• precyzują się znaczenia używanych słów, wzrasta zasób słownictwa;
• dziecko powinno już wypowiadać: p, b, m, pi, pi, mi, f, w, fi, wi, k, g, ch, ki, gi, chi, ń, ś, ź, ć, dź, t, d, n, l, ł, j. Pod koniec tego okresu bardzo dobrze jest już wykształcony słuch fonematyczny, ale niska sprawność aparatu artykulacyjnego, dlatego dziecko nie jest jeszcze w stanie poprawnie wypowiedzieć s,z,c,dz,sz,ż,cz,dż,r;
• 3 – latek mówi około 1000 słów.

Okres swoistej mowy dziecięcej (3 – 7 r.ż.)

3 – 4 rok życia

• spełnia polecenia zawierające znane mu wyrazy;
• próbuje wykonywać codzienne czynności według podanych instrukcji słownych;
• pytane podaje swoje imię;
• pojawiają się zdania kilkuwyrazowe, mówi chętnie i dużo, „myśli głośno”, mówi także do siebie,
• samodzielnie tworzy nowe wyrazy;
• wypowiedzi nie są jeszcze poprawne pod względem gramatycznym;
• zadaje wiele pytań.

4 – 5 rok życia

• rozumie i wykonuje nasze polecenia, także i te które zawierają wyrażenia przyimkowe: na, pod, do, w, przed, za, obok itp.
• rozpoznaje i nazywa kolory;
• wypowiedzi dziecka wybiegają poza aktualną przezywaną sytuację, potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości;
• zadaje bardzo dużo pytań;
• w wypowiedziach jest nadal wiele form agramatycznych;
• prawidłowością jest zamiana r – l; sz, ż, cz, dż  na s, z, c, dz

5 – 7  rok życia

• wypowiedzi dziecka przyjmują formę realizacji wielozdaniowej chętnie opowiada o przebiegu jakiegoś wydarzenia, relacjonuje film lub przewiduje fakty, które jego zdaniem mogą zaistnieć;
• w swoich wypowiedziach uwzględnia kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe;
• pytane o znaczenie słów, potrafi je wyjaśnić;
• potrafi opisywać przedmioty podając ich cechy charakterystyczne oraz możliwości zastosowania tych przedmiotów;
• nieprawidłowości gramatyczne zanikają, dziecko chętnie  poprawia innych;
• głoska r jest już prawidłowo wymawiana;
• prawidłowo wymawia już sz, ż, cz, dż oraz wszystkie głoski dźwięczne;
• 5 – latek ma w swoim słowniku około 2000 słów; 6 – latek 3000 słów; 7 – latek 4500 słów.