W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z naszej witryny oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu. W każdym momencie można dokonać zmiany ustawień Państwa przeglądarki. Dodatkowo, korzystanie z naszej witryny oznacza akceptację przez Państwa klauzuli przetwarzania danych osobowych udostępnionych drogą elektroniczną.

Historia

Pałac w Mordach

Panowanie Koszyckich

Mordy należą do najstarszych osad na południowo-zachodnim Podlasiu. Początków osady należy szukać już w pierwszej połowie XIII wieku. Prawdopodobnie wtedy , że wtedy istniał tutaj gród będący częścią grupy grodzisk rozrzuconych w tej części Podlasia mających strzec tych ziemi przed najazdami Jaćwingów. O ziemie te walczyli książęta mazowieccy, książęta małopolscy, kniaziowie ruscy, Litwini i nawet zakon krzyżacki. Spory rozsądził w roku 1253 papież Innocenty IV przyznając je Bolesławowi Wstydliwemu księciu krakowskiemu. W ramach osadnictwa i tworzenia administracji polskiej w grodzie mordzkim osadzona została załoga pod dowództwem nieznanego z imienia rycerza herbu Samson pochodzącego z Koszyc. Od tego rycerza pochodzili późniejsi dziedzice włości mordzkiej – Koszyccy.

 

W 1382 roku Podlasie zajął książę mazowiecki Janusz I. Rok później odbił je Jagiełło i przekazał księciu litewskiemu Witoldowi. W 1390 roku Podlasie wróciło do księcia Janusza I wkrótce jednak odebrał je ponownie książę Witold. W Wielkim Księstwie Litewskim Podlasie, a w tym i Mordy znajdowały się aż do czasów unii lubelskiej w 1569 roku..
Pierwszym źródłem historycznym o Mordach jest pochodzący z 1408 roku akt fundacyjny parafii  pod wezwaniem Św. Michała Archanioła. Fundatorem pierwszego kościoła był Jan Koszycki, który nie tylko finansował budowę świątyni, ale również uposażył gruntami i dziesięciną z dwóch wsi .Rodzina fundatora - Jana Koszyckiego - była właścicielem wsi Mordy do 1434 r. Po tym roku, w wyniku koligacji, wieś przeszła na własność Korczewskich herbu Korczak.


 

Panowanie Ciecierskich, Godlewskich, Zembrzuskich

W 1488 r. Stanisław Korczewski, zięć Jana Koszyckiego, otrzymał od Kazimierza Jagiellończyka przywilej na lokalizację miasta Mordy. Na początku XVI w., poprzez małżeństwo wojewody połockiego - Stanisława Hlebowicza z Zofią Korczewską, Mordy stały się własnością Hlebowiczów, herbu Leliwa. W 1515 roku córka Hlebowicza – Elżbieta dostała miasto w spadku. Po śmierci jej drugiego męża – Grzegorza Ościkowicza, wojewody trockiego herbu Trąby, sprzedała Mordy wraz z szeregiem swych dóbr królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu. W 1546 roku dobra przeszły w ręce króla Zygmunta Augusta, który nadaje je w 1552 roku Mikołajowi „Czarnemu” Radziwiłłowi. Miasto wtedy staje się ważnym ośrodkiem protestanckim. W 1563 roku odbył się tutaj synod w którym wzięło udział 42 pastorów z Litwy i Podlasia.
W 1571 r. świątynia wróciła do kościoła katolickiego. W tym samym roku Radziwiłłowie zamienili Mordy na dobra Świerzno należące do Pawła Ciecierskiego herbu Rawicz. W posiadaniu rodziny Ciecierskich były Mordy aż do roku 1803 z krótką przerwą w latach 1680-1717, kiedy właścicielami zostali Godlewscy.
Przełom XVI i XVII w. dla miasta jest okresem świetności i rozwoju. W tym czasie to liczący się ośrodek handlowo-rzemieślniczy.
W latach "potopu szwedzkiego" oraz podczas najazdów wojsk węgierskich i tatarskich miasto i dobra ziemskie Ciecierskich  uległy znacznemu zniszczeniu. W ruinę popadł kościół i zamek obronny - siedziba właścicieli. W I połowie XVII w. Ciecierscy wznieśli w nowej formie obie te budowle. Miasto zyskało jeszcze na znaczeniu w roku 1664 i 1684, kiedy to otrzymało dwa kolejne przywileje jarmarków. Drugi z nich Mordy otrzymały już wtedy, kiedy były - począwszy od 1680 r. - w posiadaniu Godlewskich herbu Gozdawa.

Ród ten był  spokrewniony z Ciecierskimi . Pierwszym właścicielem Mordów z tego rodu był Stanisław Godlewski kasztelan podlaski.  Natomiast  do 1717r. - jego syn, Jan Godlewski podkomorzy nurski. Obaj Godlewscy rozpoczęli w Mordach budowę nowego, murowanego kościoła.
 

W 1717r. dobra mordzkie przeszły w ręce Baltazara Ciecierskiego. Kontynuował on dalszą budowę kościoła – ukończono ją w 1738 roku oraz prawdopodobnie przerobił zamek obronny na barokowy pałac. Rodzina Ciecierskich pozostała właścicielem tych dóbr ziemskich aż do początku XIX w. Właścicielami tego majątku byli kolejno: do 1750r. - Baltazar Ciecierski,w latach 1750-1766 jego syn Ignacy a po jego śmierci młodszy brat Jakub Ciecierski - stolnik drohiczyński. W latach 1798-1803 Mordy stanowiły własność syna Jakuba – Dominika.

Po III rozbiorze Polski Mordy znalazły się w zaborze austriackim. W 1803r. Ciecierscy zamienili dobra mordzkie na Ciechanowiec, którego właścicielem był pruski radca - Fryderyk Kuhlen. Ten jednak sprzedał zaniedbane, zniszczone działaniami wojennymi i pożarami dobra Bankowi Głównemu Berlińskiemu.
Od 1828 roku Mordy stały się własnością króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II. Władca darowuje je swojej córce, późniejszej żonie cara Wszechrosji Mikołaja, jako wiano. W roku 1830 miasto Mordy z jego przyległościami, odkupuje od Banku Głównego Berlińskiego Bank Rządu Królestwa Polskiego.
Listopad 1837 r. rozpoczął  nową kartę historii miasta. Samo miasto i dobra ziemskie zostały zniszczone wojnami i zaniedbane. Brak inicjatyw gospodarczych, wszystko popadło w stagnację i ruinę.

W takim to momencie odkupił dobra Jan Zembrzuski, herbu Doliwa.
Majątek był bardzo zaniedbany, a pałac zdewastowany. Nowy właściciel usprawnił znacznie gospodarkę rolną, odkupił od żydowskiego właściciela o nieznanym nam nazwisku browar i gorzelnię, uruchomił garbarnię i dwie karczmy, odbudował spichlerz i pozostałe budynki gospodarcze. Uczynił też wiele dla miasta, wznosząc kaplicę cmentarną, mały szpital dla mieszkańców, zakładając szkółkę elementarną, wyposażając w sprzęt straż pożarną. Przebudował także pałac, dodając do dwukondygnacyjnego budynku głównego dwa trzykondygnacyjne skrzydła boczne.
W 1867 roku, mimo starań rodziny,  władze carskie odebrały Mordom prawa miejskie. Była to kara za pomoc powstańcom i udział  mieszkańców miasteczka i okolicznych wiosek w powstaniu styczniowym. Prawa miejskie przywrócono dopiero w 1919 roku już w niepodległej Polsce.Na mocy testamentu Jana Zembrzuskiego z lipca 1874r. właścicielem Mordów zostaje Jan Teodor Engelberg s. Ludwika Zembrzuskiego. Przebudował on ponownie pałac przy którym założył nowy park.

 

W 1908 roku zawiązało się w Mordach towarzystwo ochotniczych straży ogniowych. Organizatorem pierwszej stałej jednostki był miejscowy rolnik Józef Bujanowski. W 1915 roku zarejestrowanych było 15 strażaków.

Na początku XX wieku (lata 1903-1906) wybudowano, przechodzącą południowym skrajem Mordów, linię kolejową, łączącą Siedlce z Hajnówką. W 1906 roku miało miejsce otwarcie tego szlaku komunikacyjnego. W tym samym roku wybudowano poza miastem dworzec kolejowy i wieżę ciśnień.


 

Panowanie ostatnich właścicieli ziemskich - Przewłockich

Jan Teodor Engelberg Zembrzuski pozostawał właścicielem Mordów przez 36 lat, do 1912 roku. Wtedy to sprzedał znacznie już pomniejszony, o rozparcelowane Czepielin, Doliwo i większą część Czołomyj, liczący już tylko 3773 morgi majątek, Henrykowi Przewłockiemu za kwotę 825 tys. rubli. Przewłoccy byli ostatnimi właścicielami dóbr mordzkich. W 1944 roku Henryk Przewłocki został aresztowany przez NKWD i wywieziony do sowieckiego łagru w Borowicach, gdzie w 1946 roku zmarł. A rok wcześniej jego majątek upaństwowiono.

W czasie pierwszej wojny światowej miasto ucierpiało do zniszczeń wojennych, dokonanych zarówno przez wycofujące się wojska rosyjskie jak i późniejsze rekwizycje i kontrybucje władz niemieckich.
W okresie międzywojennym wybudowano w Mordach nowy budynek szkoły (1928 r.) przy dzisiejszej ulicy 3 Maja. W roku 1932 odbyły się w mieście i okolicy wielkie manewry wojska polskiego pod dowództwem generała Bolesława Wieniawy-Dlugoszowskiego osobistego adiutanta marszałka Józefa Piłsudskiego.
Po wybuchu drugiej wojny światowej Mordy zostały zbombardowane 8 września 1939 r. Bombardowania te doprowadziły do pożarów we wschodniej części miasta. 22 września do Mordów wkroczyli Rosjanie, ale po podpisaniu nowego układu z Niemcami w dniu 28 września wycofali się na wschód zostawiając miasto Niemcom.

Okupanci w 1940 roku utworzyli w Mordach getto dla ludności żydowskiej. 22 sierpnia 1942 roku getto zlikwidowano przewożąc jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince, gdzie prawie wszystkich uśmiercono.
W okresie okupacji w Mordach i okolicy działały zbrojne organizacje walczące z Niemcami: Armia Krajowa i Bataliony Chłopskie. Prowadzono tajne nauczanie.
Po wkroczeniu do Mordów Armii Czerwonej w dniu 28 lipca 1944 r. rozpoczęto tutaj tworzenie oddziałów 8 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego.

W pałacu ulokował się sztab 34 pułku piechoty.
 


 

Zdjęcia (5)

{"register":{"columns":[]}}