Edukacja przez szachy w szkole

Ministerstwo Edukacji Narodowej objęło patronatem akcję rozpowszechniania nauki gry w szachy w polskich szkołach i powierzyło to zadanie m.in. Polskiemu Związkowi Szachowemu. Celem projektu "Edukacja przez szachy w szkole" jest przede wszystkim zwiększenie umiejętności matematycznych polskich uczniów. Szczególnie w zakresie logiki, orientacji przestrzennej, myślenia analitycznego, rozwiązywania problemów oraz kształtowanie ważnych cech osobowości; jak odpowiedzialność, koncentracja, intuicja. Innowacja jest dla uczniów klas IV - V

Najczęściej spotykane opinie psychologów na temat znaczenia szachów w wychowywaniu młodzieży podkreślają, że „szachy odgrywają istotną rolę w nabywaniu i kształtowaniu wielu umiejętności, wykorzystywanych przez człowieka w ciągu całego życia.” Nauczanie szachów w szkołach może wszechstronnie wpływać na rozwój uczniów. Dzieci grające w szachy doskonalą swój umysł, pomimo, iż traktują je przede wszystkim jako zabawę.

Szachy mogą wpływać na rozwój psychiczny i intelektualny dziecka na następujących płaszczyznach:

- Rozwój zainteresowań - dziecko poznaje nową dyscyplinę, której istotą jest samodzielne, logiczne rozumowanie, łączące poszczególne elementy wiedzy w jedną harmonijną całość;

- Aktywność twórcza - specyfika gry w szachy wyklucza odtwórcze traktowanie tego zagadnienia. Wszelkie próby bezmyślnego naśladownictwa skazane są na niepowodzenie. Dziecko samo kreuje wydarzenia na szachownicy i ponosi za nie odpowiedzialność. Dobra partia szachowa jest dziełem sztuki;

- Rozwijanie pamięci i uwagi - główną umiejętnością w szachach jest zdolność zreasumowania każdej pozycji w sposób dynamiczny, w kategoriach najważniejszych jej elementów. Cała szachownica zostaje ukształtowana w przestrzenno-czasową postać, czyli wzorzec. Towarzyszy temu rozwój wyobraźni wzrokowej i koncentracji;

- Myślenie logiczno-wyobrażeniowe - ludzie myślą czasami za pomocą wyobrażeń, które
są obrazami psychicznymi rzeczywistych doznań zmysłowych i ten właśnie rodzaj myślenia gra szachowa rozwija najpełniej;

- Rozwój pozytywnych sfer osobowości - szachy wykształcają poczucie obiektywizmu, uznawanie prawd innych ludzi, uczą tolerancji i reakcji na niepowodzenia;

- Konsekwencja i wytrwałość w działaniu - dzieci mające styczność z szachami, zupełnie inaczej podchodzą do porażek. Zazwyczaj ponownie starają się rozwiązać określony problem i czynią to aż do skutku, podczas gdy ich rówieśnicy bądź rezygnują z wykonania zadania, bądź też obniżają sobie skalę trudności;

- Aspekty wychowawcze - można je rozpatrywać w kategoriach kary i nagrody. Czymże innym jak nie karą jest przegrana? W dodatku wymierzona natychmiast i adekwatnie do czynu.
To samo można powiedzieć o nagrodzie, jaką bez wątpienia jest dla młodego człowieka zwycięstwo, osiągnięte dzięki sile własnego umysłu.

Program zajęć szachowych będzie realizowany w klasach IV – V na przełomie dwóch lat nauki szkolnej. Podstawą prowadzenia zajęć są materiały samodzielnie przygotowywane przez nauczyciela na bazie szkolenia instruktażowego, zorganizowanego przez MSCDN w Siedlcach we współpracy Polskiego Związku Szachowego na przełomie 2018 i 2019r. Treści programu zajęć szachowych dostosowane są do wieku, możliwości, potrzeb i zainteresowań uczniów, a ich poszerzanie i stopniowanie trudności ma za zadanie stymulowanie rozwoju uzdolnień, postaw twórczych i logicznego myślenia. Przedłożony program zajęć szachowych, mimo, iż nie ma bezpośredniego związku z podstawą programową, wykorzystuje jej zalecenia dotyczące możliwości korzystania z różnych metod wspierania rozwoju myślenia uczniów oraz respektowania w procesie nauki gry w szachy wartości wychowawczych.

CELE INNOWACJI:

Przekazanie szachowej pasji i uwrażliwienie na piękno tej gry.

Wspieranie rozwoju analitycznego myślenia oraz zwiększenie cierpliwości, wytrwałości
i koncentracji uwagi.

Ćwiczenie pamięci oraz umiejętności analitycznego myślenia.

Wdrażanie do samodzielnej pracy i zdobywania wiedzy szachowej.

Wspieranie rozwoju twórczości, intuicji i umiejętności podejmowania decyzji.

Wspieranie wychowania zgodnego z normami społecznymi.

W miarę możliwości wspieranie uczniów w zdobywaniu kategorii szachowych przez najbardziej zainteresowane dzieci.

Rozwijanie inteligencji: interpersonalnej, intrapersonalnej, matematyczno-logicznej, kinestetycznej i wizualno przestrzennej.

Wzbudzanie potrzeby przestrzegania zasad fair play podczas gry.

Rozwijanie zainteresowania szachami jako dziedziną sportową.

SPODZIEWANE EFEKTY:

po I roku nauki

* zna nazwy, symbole i miejsce ustawienia wszystkich bierek szachowych,

* zna ruchy specjalne (roszada, przemiana, bicie w przelocie),

* zna pojęcia: szach, mat, pat,

* potrafi rozwiązywać zadania typu „szach mat w 1 ruchu”,

* wie, kiedy w szachach jest wygrana i remis,

* wie, jak działa szachownica i rozumie, które pola i dlaczego są najważniejsze w debiucie,

* potrafi odczytywać zapisaną partię,

* stara się nie tracić figur i grać całą armią,

* ma świadomość, że porażka uczy,

* lubi grać w szachy.

po II roku nauki

* potrafi rozwiązać proste zadania typu „szach mat w 2 ruchy”,

* potrafi obronić się przed matem szewskim,

* rozumie znaczenie rozwiązywania zadań i widzi sens w nauce teorii oraz stosuje poznane zagadnienia w praktyce,

* ma świadomość odzwierciedlenia szachów w życiu i odwrotnie,

* potrafi doprowadzić do wygranej sytuację hetman lub wieża + król na króla,

* walczy do końca i rozumie dlaczego wprowadzono zasadę „pat”,

* rozumie, że o zwycięstwie może zdecydować jeden pionek,

* patrzy na całą szachownicę i wymyśla autorskie strategie w partiach,

* potrafi rozwiązywać zadania szachowe typu „znajdź najlepsze posunięcie”,

* potrafi doprowadzić do wygranej partię, w której ma przewagę,

* w przypadku błędu w debiucie stara się odrobić stratę,

* ma świadomość, że nauka gry w szachy rozwija,

* stosuje zasady „fair play” nawet w najbardziej stresowych sytuacjach (chce wygrać dzięki umiejętnościom, nie kombinatorstwie),

* lubi grać w szachy i chce rozwijać swoją szachową pasję.

OPIS INNOWACJI:

Uczniowie biorący udział w innowacji „Edukacja przez szachy w szkole” będą uczestniczyć w zajęciach prowadzonych raz w tygodniu. Podczas zajęć uczniowie będą poznawać zasady dotyczące zachowania podczas gry w szachy, jak również same zasady gry. Wszystkie zasady gry będą wprowadzane stopniowo (każda bierka oddzielnie) po to, aby uczestnicy mieli komfortowe warunki i czas do zapoznania się z ruchami bierek, ich nazewnictwem oraz grą nimi. Uczestnicy będą prowadzić zeszyt, w którym będą gromadzić wklejki otrzymywane od nauczyciela. Wklejki dotyczyć będą poszczególnych bierek, wierszyków z nimi związanych oraz różnorodnych ilustracji, mających pomóc w zapamiętaniu zasad gry w szachy. Ponadto podczas nauki uczniowie wspomagać się będą filmikami edukacyjnymi „Szachy z Nadią”. W czasie zajęć kładziony będzie nacisk na przestrzeganie zasad zachowania i gry. Uczniowie będą rozwiązywać różnorodne łamigłówki szachowe, grać w parach, grupach i z komputerem.

Uczniowie będą realizować następujące tematy główne:

Poznanie zasad gry w szachy.

Poznanie i stosowanie zasad poruszania się figur na planszy.

Poznanie roli i funkcji figur w grze.

Przestrzeganie zasad gry.

Nabycie umiejętności posługiwania się zegarem.

Poznanie zasad zapisu gry.

Rozpoznawanie sytuacji szachowych i umiejętność zamatowania przeciwnika

Szanowanie i nie lekceważenie swojego przeciwnika.

Rozpoznawanie sytuacji patowych.

Nabycie umiejętności poruszania się po szachowych stronach internetowych i programach komputerowych.

Umiejętność uczenia się na własnych błędach.

Ocenianie bieżące w postaci ocen cząstkowych nie będzie stosowane, jednak na zajęciach obowiązują kryteria ocen z zachowania. Uczestnik zajęć otrzymuje na koniec roku szkolnego dyplom szachowy oraz wpis na świadectwie szkolnym, który brzmi: "Uczeń uczestniczył w zajęciach szachowych w ramach Projektu "Edukacja przez Szachy w Szkole”.

Autorem innowacji jest Jadwiga Niedziółka