Essen
Essen to centralne miasto Zagłębia Ruhry, najludniejszego obszaru Republiki Federalnej Niemiec, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia.
Miasto liczy 584 tys. mieszkańców na 210 km2 i jest jednym z największych niemieckich miast. Essen jest siedzibą wielu dużych firm, takich jak: RWE, HOCHTIEF, Aldi-Nord, Karstadt-Quelle czy też koncernu ThyssenKrupp. Oprócz tego Essen jest siedzibą instytucji finansowych i handlowych, miejscem targów międzynarodowych i instytucji naukowo-badawczych. Essen jest głównym ośrodkiem przemysłowym i handlowym Zagłębia Ruhry (przede wszystkim przemysł metalowy, maszynowy, środków transportu, zbrojeniowy, chemiczny, elekrotechniczny). W 2010 r. Essen było Europejską Stolicą Kultury, było także Zieloną Stolicą Europy 2017. Do najważniejszych zabytków miasta należą: katedra z XI wieku, stara synagoga, była kopalnia Zeche Zollverein, od 2001 roku na liście światowego dziedzictwa UNESCO, znane na całym świecie muzeum malarskie Folkwang, przeniesione tu z Hagen w 1921 r., park Gruga, powstały na bazie wielkiej wystawy ogrodnictwa, która po raz pierwszy odbyła się w tym miejscu w 1929 r., z położoną w jego wschodniej części wielką halą widowiskowo-sportową. Warte odwiedzenia są także: teatr operowy Aalto, teatr muzyczny Colosseum, teatr miejski Grillo, Filharmonia Esseńska, a także znajdujące się na południu miasta zabytkowe dzielnice Werden i Kettwig z terenami wypoczynkowymi w okolicy zbiorników wodnych.
Historia więzi partnerskich pomiędzy Essen a Zabrzem sięga czasów przedwojennych, kiedy to więzi takie miasto Essen utrzymywało z ówczesnym Hindenburgiem. Na bazie tych więzi w 1953 r. Rada Miejska w Essen podjęła uchwałę o objęciu opieką (patronatem) wszystkich byłych mieszkańców Zabrza, spośród których wielu z różnych przyczyn opuszczało swoje rodzinne miasto i wyjeżdżało najczęściej właśnie do Zagłębia Ruhry w Północnej Nadrenii-Westfalii.
W okresie od lat 50-tych do końca lat 80-tych nie były możliwe oficjalne kontakty pomiędzy miastami. Po upadku PRL i zmianie systemu politycznego w Polsce nowo wybrane władze samorządowe mogły nawiązać oficjalne kontakty z Essen. Pierwszy list intencyjny został wysłany przez prezydenta Zabrza w 1993 roku. Okazało się, iż nawiązanie współpracy z Essen nie będzie procesem szybkim, dopiero w roku 1999, gdy nadburmistrzem miasta został dr Wolfgang Reiniger, nastąpił pozytywny zwrot i doszło do oficjalnych kontaktów szefów miast Zabrza i Essen. Nawiązanie oficjalnych kontaktów pomiędzy władzami Zabrza i Essen wyprzedziło nieznacznie w czasie porozumienie, które zostało podpisane przez Województwo Śląskie i Kraj Nadrenię Północną – Westfalię.
W czerwcu 2000 roku doszło do pierwszej oficjalnej wizyty prezydenta Zabrza w Essen, na zaproszenie nadburmistrza dra Reinigera. Była to okazja do omówienia możliwych zakresów współpracy miast i propozycji nadburmistrza Essen i prezydenta Zabrza. Kluczowymi w przypadku realizacji różnych porozumień okazały się osoby koordynujące współpracę, a także determinacja władz do ich kontynuowania.
Głównym motorem i twórcą programu współpracy był ze strony niemieckiej prof. Heinz J. Kiefer, mieszkaniec Essen, który urodził się w 1927 roku Bytomiu. Był on autorem i duchem sprawczym wielu kontaktów pomiędzy ludźmi reprezentującymi instytucje publiczne i prywatne w Essen i w Zabrzu. Profesor prowadził w Essen Biuro Studiów Strategicznych i był inicjatorem trilateralnej grupy roboczej Śląsk-Schlesien-Slezsko. Był także inicjatorem i pomysłodawcą modelu współpracy miast, który jest stopniowo wdrażany właśnie w tym przypadku. Celem tej współpracy jest budowane na bazie patronatu partnerstwo miast i włączenie weń zarówno byłych jak i obecnych mieszkańców Zabrza i Essen. Ze strony Zabrza poproszony o pełnienie takiej roli został Klaus Kula – Prezes Towarzystwa Miłośników Zabrza – osoba o dużym doświadczeniu, zdolnościach negocjacyjnych i interpersonalnych.
Założeniem tego modelu współpracy jest doprowadzenie do kontaktów wielu środowisk i instytucji w Zabrzu i w Essen – gdyż współpraca nie może ograniczać się jedynie do kontaktów na szczeblu władz miejskich, ale musi być rozszerzana na mieszkańców miast i różne instytucje. Prof. Kiefer wyodrębnił kilka projektów, które zostały zaakceptowane przez obydwa miasta jako najważniejsze elementy zacieśniania współpracy. Są to projekty współpracy środowisk nauki, biznesu, kultury i muzeów, szpitali i zakładów opieki zdrowotnej, kościoła, wymiany rodzin.
Nawiązane zostały bardzo dobre kontakty pomiędzy Szpitalem Fundacji Sióstr Elżbietanek w Essen i Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu – są to ośrodki medyczne, które prowadzą swoją działalność na najwyższym światowym poziomie. Dziś funkcjonuje wymiana doświadczeń pomiędzy specjalistami tych dwóch ośrodków. Odbywa się ona poprzez wizyty lekarzy z Zabrza i Essen i wymianę wiedzy i doświadczenia w zakresie kardiochirurgii i co należy podkreślić, transfer wiedzy odbywa się tu w obydwie strony. Lekarze niemieccy korzystają z doświadczeń i wiedzy lekarzy polskich i odwrotnie. Niemcy uzupełniają swoją wiedzę o doświadczenia zabrzańskich kardiochirurgów. Wdrażany jest także system tzw. telemedycyny. Wśród osób, które przyczyniły się do rozwinięcia współpracy w dziedzinie medycyny w kontaktach Zabrze-Essen obok szefów placówek: prof. Georga Sabina i prof. Mariana Zembali należy wymienić także dziekana zabrzańskiego Wydziału Akademii Medycznej prof. Lecha Polońskiego oraz koordynatora grupy medycznej – dra Zygfryda Wawrzynka, specjalisty w dziedzinie radiologii. We współpracy w dziedzinie ochrony zdrowia oprócz niemożliwych do przecenienia korzyści płynących z wymiany wiedzy są także bardzo konkretne rezultaty, których przykładem jest przekazany dla Szpitalu w Biskupicach tomograf komputerowy – dar Fundacji Sióstr Elżbietanek. Urządzenie o wartości ok. 1,5 mln PLN zostało przekazane szpitalowi w trakcie pierwszej oficjalnej wizyty nadburmistrza Essen w Zabrzu w 2001 roku. Współpraca w dziedzinie medycyny obejmuje także m.in. program wymiany i praktyk dla studentów medycyny, współpracę wydziałów Uniwersytetu Medycznego z partnerami niemieckimi, transfer wiedzy dotyczącej zarządzania obiektami w służbie zdrowia.
W dniach 26-28 września 2003 r. w Essen odbyło się Międzynarodowe Forum pn. „Tworzyć a nie zarządzać” z okazji Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych. W forum tym wzięli udział także zabrzanie zajmujący się na co dzień życiem i pracą osób niepełnosprawnych. Do udziału w Konferencji zostały także zaproszone delegacje z innych krajów. Podczas dwudniowej Konferencji poszczególne delegacje prezentowały rozwiązania, programy funkcjonujące w ich krajach, na rzecz osób niepełnosprawnych. Delegacja z Zabrza przedstawiła działania podejmowane na rzecz osób niepełnosprawnych w Zabrzu. Podczas wspólnych warsztatów zaprezentowano także zabrzańskie rozwiązania dotyczące współpracy z organizacjami pozarządowymi. Pomiędzy Zabrzem a Essen rozwinęła się współpraca, która zaowocowała wieloletnim programem wymiany doświadczeń w zakresie opieki nad niepełnosprawnymi. Realizowana była ścisła współpraca między organizacjami osób niepełnosprawnych Zabrza i Essen. Po zakończeniu bardzo ścisłego 2-letniego programu podpisano nową umowę o współpracy. W roku 2008 udało się nawiązanie bezpośredniej współpracy różnych organizacji osób niepełnosprawnych, w tym np. niepełnosprawnych skautów esseńskich z harcerzami zabrzańskimi. Pomiędzy władzami Essen i Zabrza zainicjowano współpracę specjalistów w zakresie zwalczania uzależnień. W listopadzie 2008 r. zabrzański Zespół Szkół Specjalnych Nr 41 podpisał umowę o przystąpieniu do projektu w ramach ogólnoeuropejskiego programu Comenius.
Na zaproszenie przewodniczącego Rady Miejskiej w Zabrzu jesienią 2004 roku odbyła się oficjalna wizyta dziekana kościoła Katolickiego w Essen wraz z osobami odpowiedzialnymi za różne zadania społeczne, realizowane w Essen. W Niemczech kościół prowadzi wiele zadań z zakresu pomocy społecznej, pracy z młodzieżą, kształcenia ustawicznego a nawet w dziedzinie sportu młodzieżowego. Ta wizyta umożliwiła nawiązanie współpracy kilku zabrzańskim organizacjom pozarządowym, których działania obejmują podobną tematykę.
Po reorganizacji parafii rzymsko-katolickich w Essen planowane są analiza i pogłębienie współpracy kulturalnej (szczególnie na niwie muzycznej) między parafiami Zabrza i Essen.
Zabrze korzysta z niemieckich doświadczeń także w zakresie restrukturyzacji gospodarki, która pomimo iż w Essen zaczęła się 30 lat wcześniej niż w Zabrzu, ciągle nie jest procesem zakończonym, jak stwierdził dr Fritz Erbslöh, członek zarządu Haus der Technik (Dom Techniki) w Essen, instytucji zajmującej się prowadzeniem różnych programów szkoleniowych w ramach restrukturyzacji przemysłu. Haus der Technik w Essen może się poszczycić dużym udziałem w procesie przekwalifikowania kadr inżynierów i pracowników, którzy w obliczu przeżywającego restrukturyzację Zagłębia Ruhry musieli znaleźć nowe miejsca pracy czy też rozwinąć nowe własne przedsiębiorstwa. Odejść z przemysłu ciężkiego do branży usługowej. Niebagatelne znaczenie w tej dziedzinie w Essen odgrywał i odgrywa Haus der Technik, z którego szkoleń, kursów i programów korzysta prawie 20 tys. osób rocznie.
Zabrze jest jednym z najbardziej aktywnie działających miast na Śląsku w dziedzinie zachowania zabytków pogórniczych, co ma także ścisły związek ze współpracą z Essen. W Zabrzu funkcjonuje jedyne w Polsce Muzeum Górnictwa Węglowego z bardzo ciekawym Skansenem Górniczym „Królowa Luiza” i Zabytkową Kopalnią Węgla Kamiennego Guido.
Niemal bliźniaczą instytucją w Essen jest Kopalnia Zollverein – jest to jak twierdzą z nutą lokalnego patriotyzmu członkowie Stowarzyszenia Opieki nad Zabytkami w Essen najpiękniejsza kopalnia na świecie. Zollverein to bardzo dobrze zachowana kopalnia przekształcona w muzeum. W całości zabudowania Zollverein utrzymane są w stylu tzw. Bauhausu, którego przykłady można także znaleźć w Zabrzu (m.in. kościół św. Józefa, budynek byłego Technikum Górniczego przy ul. de Gaulle’a czy budynek Miejskiego Zakładu Kąpielowego przy pl. Krakowskim). Stanowi ona dziś piękny kompleks, który pełni zarówno funkcję muzealną jak i jest miejscem wielu imprez o charakterze kulturalnym, wystawowym, wernisaży czy koncertów. Jednym z projektów współpracy pomiędzy Essen i Zabrzem jest współpraca tychże zabytkowych kopalń. Zollverein jest przykładem, jak skutecznie zabiegać o środki z europejskich funduszy strukturalnych na zachowanie dziedzictwa kulturowego – pozyskano tam 36 mln euro na rozwój tego obiektu, który został wpisany na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. Kopalnia Zollverein jest finansowany zarówno ze środków rządu niemieckiego, rządu landowego, a także z funduszy miasta i wspomnianego stowarzyszenia. Jest to model finansowania, który mógłby być wzorem w przypadku zabrzańskich skansenów górniczych. Trzeba powiedzieć, że bardzo wartościowe są przykłady pomysłów realizowanych w Zollverein i z nich także biorą się inspiracje do powstającego w Zabrzu projektu „Zabrze – Śląski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej”.
Pomiędzy Zabrzem a Essen odbywa się także klasyczna współpraca kulturalna. Jedną z pierwszych wizyt w dziedzinie kultury był przyjazd młodzieżowej orkiestry dętej z Essen-Schönebeck (Jugendblassorchester). Podczas wizyty nadburmistrza Essen w 2001 r. występował zabrzański chór młodzieżowy „Resonans con tutti”, który następnie miał okazję reprezentować Zabrze w Essen. Na zaproszenie dziekana kościoła katolickiego w Essen gościł także chór chłopięcy „Pueri Cantores Silesienses” prowadzony przez ks. Piotra Klemensa. W ramach współpracy kulturalnej nawiązane zostały dobre kontakty pomiędzy zabrzańskim Muzeum Górnictwa Węglowego i Muzeum Górnośląskim w Rattingen-Hösel. W powiązaniu z muzeum odbywają się także wystawy i publikacje młodzieży z zabrzańskiej Ogólnokształcącej Szkoły Sztuk Pięknych.
W związku z Esseńskimi Tygodniami Światła (Essener Lichtwochen), cykliczną imprezą, poświęconą co roku jednemu krajowi występującemu w roli gościa honorowego, przyciągającą rocznie do największego miasta Zagłębia Ruhry około 4 milionów gości, w roku 2004 z racji poszerzenia Unii poświęconym Polsce, Miasto Zabrze, jako najsilniej w Polsce związane z Miastem Essen, wysłało do Niemiec oficjalną delegację, wraz z zespołem jazzowym „Grawitacja”. Celem tego wyjazdu było zaprezentowanie naszego miasta od strony zarówno turystycznej, jak i kulturalnej i ekonomicznej, podczas kluczowych pierwszych dni imprezy – od 23 do 31 października – kiedy to w centrum Essen znajdowała się tzw. „Wioska Narodowa”, w specjalnym stoisku informacyjnym obok Konsulatu Generalnego RP i województwa śląskiego oraz na scenie narodowej. Była to największa prezentacja Polski w Niemczech od czasu Frankfurtu 2000 i EXPO 2000. Najbardziej widowiskową częścią imprezy były zawieszone na głównych traktach i w miejskich pasażach handlowych iluminacje świetlne (od których pochodzi nazwa festiwalu), poświęcone zaproszonemu krajowi. Iluminacje pokazywały motywy związane z polskimi miastami, polską przyrodą, nauką, historią i kulturą.
W Essen odbywają się także tzw. Hindenburger Heimattreffen, czyli „Spotkania Zabrzan”. Spotkania te mają swą 50-letnią tradycję i odbywają się w cyklach dwuletnich. Najważniejsze w tych spotkaniach są rzeczywiste spotkania ludzi z tej samej ulicy, domu, szkolnej ławki. Ludzi, którzy nie słyszeli i nie wiedzieli nic o sobie przez wiele, wiele lat. Na spotkania te przyjeżdżają też obecni mieszkańcy Zabrza. Regularnie odbywają się także wizyty w Essen i Königswinter zabrzańskiej młodzieży, przyjeżdżającej na zaproszenie tamtejszego ziomkostwa śląskiego. Te wizyty służą wzajemnemu poznawaniu się ludzi i poznawaniu wspólnej przeszłości, a także pracy nad wspólną przyszłością w Unii Europejskiej.
W Essen od wielu lat funkcjonuje też Izba Zabrzańska, która w 2007 roku została uzupełniona o współczesną wizytówkę naszego miasta.
W czerwcu 2010 roku odbyła się wizyta studyjna osób zajmujących się projektem turystyki przemysłowej pracujących w Urzędzie Miejskim, Zabytkowej Kopalni Węgla Kamiennego „Guido” w Zabrzu, Muzeum Miejskim w Zabrzu i Stowarzyszeniu „Kopalnia Sztuki”. Mieli oni okazję zapoznania się z obiektami turystyki przemysłowej w Essen oraz w innych miastach Zagłębia Ruhry.
Także w 2010 roku uczniowie z II Liceum Ogólnokształcącego w Zabrzu wspólnie z młodzieżą z Gimnazjum w Essen-Werden uczestniczyli w międzynarodowym projekcie muzyczno-literackim „Coż może być pięknem? – Miłość? Dzień z życia młodzieży w Polsce i w Niemczech”. Polscy uczniowie napisali teksty na tematy związane z ich codziennością, a niemiecka młodzież stworzyła do nich muzykę i odwrotnie. Projekt obejmował wymianę młodzieży, warsztaty i wspólne koncerty w Zabrzu i Essen. Reprezentacja szkoły uczestniczyła także w inauguracji Roku 2011/2012 jako Roku Dialogu między Polską a Północną Nadrenią –Westfalią. Uroczystość odbyła się na terenie Kopalni Zollverein w Essen. Młodzież zabrzańska wspólnie z młodzieżą niemiecką uczestniczyła także w cyklu seminaryjnym „Polska a Północna Nadrenia – Westfalia w dialogu o przyszłości”, który odbywał się w Instytucie Kulturoznawstwa w Essen.
Od 2010 roku przedstawiciele Miasta Essen oraz esseńskich organizacji pozarządowych uczestniczą w organizowanych w Zabrzu międzynarodowych konferencjach z cyklu “Europejskie dobre praktyki na rzecz osób niepełnosprawnych”.
29 września 2012 r. została podpisana umowa pomiędzy Miastami Zabrze i Essen o współpracy w sprawach komunalnych.
11 września 2015 r. w Essen podpisana została umowa o partnerstwie miast Zabrze i Essen. Wówczas publiczności esseńskiej zaprezentował się Zabrzański Chór Młodzieżowy im. Norberta Grzegorza Kroczka „Resonans con tutti” oraz Załogowa Górnicza Orkiestra Dęta „Makoszowy”, która wystąpiła wspólnie z niemiecką Górniczą Orkiestrą Dętą „Ruhrkohle”. W ratuszu w Essen otwarto także wystawę prac laureatów 17. Międzynarodowego Festiwalu Rysowania w Zabrzu. Od 2015 roku młodzież zabrzańska uczestniczy w odbywającym się co roku Międzynarodowym Spotkaniu Młodzieży Miast Partnerskich Essen. Od 2016 roku młodzież z Zabrza bierze udział w Europejskiej Wystawie Sztuki Młodzieżowej w Essen.
W 2016 roku przedstawiciele Miasta Zabrze i miejskiej spółki ZBM-TBS uczestniczyli w wizycie studyjnej w Essen poświęconej tematyce zachowania i rewitalizacji zabytkowych osiedli robotniczych na przykładzie esseńskiego osiedla Margarethenhöhe.
W 2017 roku Essen było Zieloną Stolicą Europy. Odbyło się tam wówczas kilka konferencji branżowych na temat ekologii, ochrony klimatu, zrównoważonego rozwoju i budownictwa, w których uczestniczyli przedstawiciele Miasta Zabrze.
W 2018 roku Filharmonia Esseńska wystąpiła podczas koncertów w ramach 6. Międzynarodowego Festiwalu im. Krzysztofa Pendereckiego zorganizowanych w Kopalni Guido (koncert kameralistów) oraz w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu, a także w Filharmonii Krakowskiej.
Zainicjowana została także współpraca naukowa pomiędzy Uniwersytetem Duisburg-Essen a Wydziałem Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej i Miastem Zabrze.
Przedstawiciele Miasta Essen uczestniczyli w organizowanych w Zabrzu konferencjach branżowych na temat wymiany dobrych praktyk w dziedzinie turystyki, ochrony zdrowia i poprawy jakości powietrza, a także w wymianie doświadczeń w ramach koordynowanej przez Miasto Zabrze działalności Europejskiej Sieci „Miasta dla Dzieci”.
W sierpniu 2019 roku drużyna Rot-Weiss Essen uczestniczyła w rozgrywanym w Zabrzu Międzynarodowym Turnieju Piłki Nożnej Juniorów Starszych im. Ernesta Pohla.